BONSAI NGƯỢC,TRƯỜNG PHÁI MỚI TRONG NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH BONSAI

BONSAI NGƯỢC,TRƯỜNG PHÁI  MỚI TRONG NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH BONSAI

                                                                                                           
Lê Thạnh
(Bài được đăng trên Tạp chí Du lịch, số Xuân 2019 Kỷ Hợi)

Ảnh 1: Linh sam bonsai ngược trồng trong ché rượu

Đây là trường phái mới, ý tưởng mới mang tính đột phá trong nghệ thuật tạo hình bonsai, cây cảnh, đến nay được ghi nhận chỉ mới có “đại trà” tại nhà vườn Lê Thạnh/Dị nhân Bonsai ngược, Tam Kỳ, Quảng Nam.

Nghệ thuật bonsai kinh điển quan niệm bonsai là nghệ thuật tái hiện hình tượng cây cối từ thiên nhiên vào trong tác phẩm. Nếu như trong thiên nhiên có những cây cổ thụ đơn lẻ cao dong dỏng, những cây bị xô nghiêng hoặc những cây mọc ở triền núi, do tác động của tự nhiên cây phải cong vòng xuống dưới… thì trong nghệ thuật bonsai đã mô phỏng thành những dáng thế đặc trưng được định hình, lần lượt là văn nhân, bạt phong, thác đổ… Hoặc những cây cổ thụ mọc thành cụm 3 cây, 5 cây hay nhiều cây để rồi nghệ nhân bonsai đã mô phỏng thành các thế đa thân: Tam đa, ngũ phúc, cụm rừng…

Ảnh 2: Kim quýt bonsai ngược với chum sành xưa. Bonsai chơi trái, trồng ngược,

 được người tạo tác gọi là Bonsai… TRÁI NGƯỢC

Lịch sử nghệ thuật bonsai ghi nhận, từ cổ điển đến hiện đại, cũng chỉ mới tạo tác, mô phỏng được những dáng thế cơ bản như đã kể trên mà thôi. Tuy nhiên, trong tự nhiên, những tình huống nói trên chưa phải là tất cả, nếu không muốn nói là chưa đầy đủ. Thực tế cho thấy, còn rất nhiêu tình huống đặc biệt của tự nhiên để sinh ra những hình thù cây cối đặc biệt. Một trong những tình huống đặc biệt nhưng không lạ, đó là: Cây mọc ngược, từ trên mọc xuống, trong các hang động chẳng hạn!

Từ “tình huống đặc biệt” này đã dẫn dắc tư duy của tác giả (LT) theo một hướng đi mới: Bonsai trồng Ngược. Tạm dịch sang tiếng Anh là Upside Down Bonsai.

Đó là trường phái tạo hình tác phẩm bonsai theo hướng ngược. Tức là thay vì cây được trồng “xuôi”, từ trên xuống người chơi cây trồng theo hướng ngược lại, từ dưới lên. Kết quả của việc làm “ngược đời” này là những tác phẩm bonsai ngược với những ấn tượng, cảm xúc hoàn toàn mới.

Ảnh 3: Minh họa sự liên hệ của các
dáng thế bonsai với thiên nhiên (Internnet). 

Từ ý tưởng ban đầu về hướng đi cho bonsai trồng ngược nói trên, tác giả đã tiến hành làm cây trong thực tế tại vườn. Ban đầu là thử nghiệm với những cây nhỏ, trong chậu nhỏ. Sau đó, qua thực tiễn chăm sóc, nuôi trồng rồi rút kinh nghiệm dần tác giả đã phát triển mạnh với những cây có kích thước lớn hơn.

Dáng thế và cả các loại chậu trong Bonsai ngược cũng được phá cách theo nhiều kiểu đa dạng, phong phú, tạo nên những tác phẩm lạ mắt, ấn tượng. Nếu trong Bonsai “xuôi” có các thế trực, xiêu, hoành, huyền (thẳng đứng, nghiêng, ngang và đổ) thì trong Bonsai ngược cũng có các dạng tương ứng: trực (thẳng nhưng chốc ngược xuống dưới), xiêu (chốc nghiêng), hoành (chốc ngang) và huyền (vừa chốc vừa đổ). Còn “chậu” cho Bonsai ngược thì được sử dụng vô cùng phong phú, thể hiện sức tưởng tượng vô tận, đi kèm với chút sáng tạo của tác giả. Có thể đó là một cái lu, cái độc bình cắm hoa, thậm chí là một cái… ché rượu. Miễn sao tác phẩm hoàn chỉnh không bị “lố” hay phản cảm và nhất thiết phải đạt được các yếu tố cơ bản về thẩm mỹ.

Ảnh 4: Tình huống đặc biệt: cây
mọc ngược, từ trên mọc xuống (I, K).
 (minh họa của Lê Thạnh)

Đến nay, với “gia tài” bonsai ngược khoảng gần 100 tác phẩm, được thử nghiệm với nhiều chủng loại cây và nhiều kiểu “chậu” trồng, nhiều chất liệu khác nhau; Trong số, đó có nhiều tác phẩm đẹp, được giới chơi cây địa phương và cả trên… mạng xã hội (Facebook…)  ghi nhận, tác giả đã có thể khẳng định được hướng đi mới và tạm gọi là thành công trong nghệ thuật tạo hình bonsai:  Bonsai Ngược (Upside Down Bonsai).

Tuy nhiên, không dừng lại tại đó. Ý đồ phá cách trong nghệ thuật bonsai đã khiến tác giả còn phát triển sang những hướng mới. Trong đó, một trong những ý tưởng tương tự cũng khá thú vị đó là “Bonsai ngang”, để đi kèm với “Bonsai ngược” mà tạo nên một bộ Bonsai Ngang – Ngược lý thú…

Đương nhiên, tất cả những gì chia sẻ ở đây đều xuất phát từ ý chí chủ quan của tác giả. Thực tế người tạo tác cũng đã nhận không ít “gạch, đá” bằng lời để phê phán cho lối chơi cây… hổng giống ai này. Nhưng với suy nghĩ, ở đời mọi chuyện đều có thể xảy ra, “chín người mười ý” là lẽ thường tình, thế nên người đã trót làm cây kiểu ngược cũng nhẹ lòng tí chút mà không đến nỗi quá u sầu…

Tam Kỳ, Cuối đông 2018

Lê Thạnh/Dị nhân Bonsai Ngược

THAM KHẢO:
- Bài đăng trên Tạp chí Du Lịch: Bonsai ngược, trường phái mới... 
- Ngắm những chậu bonsai mini trồng ngược, đpẹ mê mẩn (Báo mới)
- Người chơi dị cảnh (Báo Quảng Nam)

Ảnh 5: Linh sam hoa trắng trồng trong quả cầu đất nung

 

Ảnh 8: Linh sam với tượng Phật Di lặc. Bonsai trồng ngang.